هر آنچه که باید در مورد عطر بدانیم؟

عطر واژه ای گرفته شده از زبان عربی است که شامل مخلوطی از اسانس‌ها، ترکیبات معطر، مواد تثبیت‌کننده و حلال‌ها می باشد و معمولاً نیز به صورت مایع تهیه و ارائه می شود. این ترکیب شگفت انگیز برای خوشبوسازی بدن انسان، غذا، اشیا، و محیط زندگی مورد استفاده قرار میگیرد. در قرن هجدهم فرانسوی ها عطر ها را بصورت مایع در شیشه های تزیینی که بصورت بطری بودند روانه بازار کردند و با محبوبیت این محصول و گسترش استفاده از آن ساخت ادوکلن در فرانسه رایج شد. در آن زمان عطر ها از جمله کالاهای لوکسی بودند که اشراف و مردم علاقه خاصی به استفاده از آنها داشتند و این علاقه همچنان در بین مردم دنیا برای استفاده از تنوع بالای عطر و ادوکلن ها همچنان برقرار است.مواد اولیه معطر سازندهٔ عطر از راه استخراج از منابع گیاهی، حیوانی یا از روش‌های تولید مصنوعی مواد شیمیایی در آزمایشگاه های صنعتی تهیه می‌گردد.
در قرون وسطی مسلمانان با تغییرات سیستماتیک در تقطیر عطر ها و مبادله آن با تاجران اروپایی باعث شدند ادویه جات و عطرهای آسیایی در سرتاسر اروپا استفاده گردد. عطر های الکلی برای مدت دو ماه باید نگهداری شود تا چربی و مواد اولیه موجود در آن رسوب کرده و سپس روانه بازار شوند.
ابن ابن سینا دانشمند ایرانی فرایند عصاره‌گیری از گل‌ها با استفاده از روش تقطیر را که امروزه به‌طور معمول استفاده می‌گردد معرفی کرد. اولین تجربه او با گل رُز بوده ‌است. از زمان این کشف، عطر از مخلوطی از روغن‌ها، گیاهان یا گلبرگ‌های خرد شده که یک ترکیب قوی و معطر را به وجود می‌آورند به دست می‌آید. از این میان گلاب بلافاصله میان مردم محبوب شد و مواد اولیه و تکنولوژی تقطیر در کشورهای شرقی به‌طور قابل توجهی صنعت عطرسازی و پیشرفت‌های علمی و به خصوص شیمی را در غرب تحت تأثیر قرار داده‌اند.

تفاوت عطرها با یکدیگر

محصولات عطری تنها در میزان غلظت مواد اولیه معطر در حلال آنها که می‌تواند شامل اتانول یا ترکیبی از آب و اتانول باشند متفاوت هستند. شدت و ماندگاری عطر بر اساس غلظت و طول عمر ترکیبات معطر شامل اسانس های طبیعی و یا مواد اولیه مصنوعی مورد استفاده در آن می‌باشد؛ بنابر این هر مقدار درصد ترکیبات معطر افزایش یابد شدت و ماندگاری عطر نیز زیادتر می‌گردد.

شایان ذکر است معیارهایی که برای توصیف غلظت تقریبی عطرها با استفاده از درصد یا حجم روغن معطر در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد معمولاً مبهم و غیر دقیق می‌باشند. اما برای اطلاعات بیشتر در این خصوص در زیر فهرستی از عبارات معمول در عطرسازی ارائه میگردد:
Perfume: با غلظتی بین ۳۰–۴۰٪ از مواد معطر؛ غلیظ‌ترین، خالص‌ترین، ماندگارترین و در عین حال گران‌ترین نوع عطر است.
ادو پرفیوم یا EDP: به معنی مایع عطر با غلظتی در حدود ۱۰–۲۰٪ رایج‌ترین نوع عطر است که ماندگاری مناسبی دارد
اُدو تویلت یا EDT: به‌معنی مایع آرایش در حدود ۸–۱۶٪ غلظت داشته و بوی ملایمی دارد که ماندگاری زیادی هم ندارد و برای تمدید بوی آن باید چندین بار در طول روز از آن استفاده شود.
ادو کلن یا EDC: به‌معنی مایع کلن با غلظتی در حدود ۳–۶٪ از مواد معطر قابل ذکر است که عبارت Original Eau de Cologne یک نام تجاری ثبت شده‌است.
اسپلش و افترشیو (EDS): با ۱–۳٪ غلظت مواد معطر هستند.

با توجه به استفاده روزمره یکی از انواع عطرهای بالا مورد استفاده قرار میگیرد معمولا برای مهمانی ها دسته اول و دوم گزینه های بسیار مناسبی هستند، به خصوص آنهایی که دوست ندارند عطرشان را به همراه شان ببرند و مجددا تجدیدش کنند
برای استفاده های روزمره و محیط های کاری، از ادو تویلت ها و ادوکلن ها استفاده کنید که رایحه های رقیق و ملایمی دارند. امروزه ادوپرفیوم ها و ادوتویلت ها، بیشترین تولید خودشان را دارند. چون آدم های امروزی بیشتر از هر چیزی خواستار ماندگاری هستند و هر دو این موارد ماندگاری نسبتا بالایی دارند.
در تمامی این محصولات اتانول یا ترکیب آب و اتانول به عنوان حلال مواد معطر به کار می‌رود. مواد اولیه معطر می‌توانند در روغن‌های بی‌بوی دیگری نظیر روغن نارگیل تصفیه شده یا در موم‌های مایعی نظیر روغن جوجوبا-Jojoba oil حل شوند.

بهترین زمان استفاده از عطرها:

محصولاتی با شدت پخش بوی ملایم مانند روغن حمام، شامپو بدن و لوسیون بدن برای صبح؛ ادو تویلت ها برای بعدازظهر و عطرهایی که ماندگاری زیادی ندارند برای شب پیشنهادهای مناسبی هستند که مزاحم خواب نشوند

مدت زمان ماندگاری عطرها:

باید توجه داشت که ادکلنها به‌سرعت متصاعد می شوند و تا دو ساعت پخش بو دارند. اما اُدو تویلتها از دو تا چهار ساعت پخش بو دارند؛ این در حالی است که عطرها تا شش ساعت نیز می‌توانند پخش بو داشته باشند. بنابراین از نظر پخش به ترتیب ادکلن، ادوتویلت، ادوپرفیوم و پرفیوم قرار می گیرند. یعنی هرچقد الکل عطری بیشتر باشد میزان درصد پخش آن بیشتر است؛ اما ماندگاریش در طول شبانه روز کمتر می شود. لذا چنانچه دقت کرده باشید بر روی شیشۀ ادکلن یا کارتن و جعبه ادکلن نوشته شده است ۷۰% alkoling یا ۷۰% voling که این نشان از مقدار الکل موجود در داخل ادکلن می باشد.
عوامل مختلفی می‌توانند بر چگونگی تأثیر عطرها بر بدن استفاده‌کننده و در نهایت بوی رایحه عطر مؤثر واقع شوند. از رژیم غذایی به‌عنوان یکی از این عوامل می‌توان نام برد؛ به‌طوری ‌که مصرف غذاهای تند، ادویه ‌دار و چرب می‌تواند بر رایحه عطر اثر بگذارد. مصرف داروها نیز می‌تواند خصوصیات عطر را تحت تأثیر قرار دهد. خشکیِ نسبی پوست استفاده‌کننده نیز بسیار مهم است؛ عطرها بر روی پوست‌های چرب مدت بیشتری نسبت به پوست‌های خشک ماندگاری نشان می دهند.

نت های عطر و ادکلن:

هر نوع عطر دست‌کم از سه جزء تشکیل یافته است که فراریت و وزن ‏مولکولی آنها تا حدی باهم تفاوت دارند.

جزء اول

جزء اول که تاپ نوت نامیده می شود، فرارترین ماده و مشخصترین بو را در دارا بوده ‏و در تولید عطر کاربرد دارد.‏

جزء دوم

جز دوم که میدل نوت نامیده می شود، کمتر فرار است و عموما عصاره یک ‏گل (بنفشه ، یاس و غیره) است.‏

جزء سوم

آخرین جزء یا اندنوت ، کمترین فراریت را دارد و معمولا یک رزین یا پلیمر مومی ‏است.‏.

نُت ابتدایی: رایحه‌ای است که به محض استفاده از یک عطر به مشام می‌رسد را گویند. نت‌های بالایی شامل ملکول‌های کوچک و سبکی هستند که به‌سرعت تبخیر می‌شوند. آن‌ها در شکل‌گیری احساس اولیه یک فرد نسبت به آن عطر نقش مهمی ایفا کرده و در نتیجه در فروش آن عطر بسیار حیاتی می‌باشند.
نُت میانی: رایحه‌ای است که درست زمانی که نت ابتدایی در حال محو شدن می‌باشد خود را نشان می‌دهد. ترکیبات نت میانی قلب یا بدنۀ اصلی یک عطر را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان یک پوشش برای عدم احساس بوی نامطبوع اولیه نت پایانی عمل می‌کنند. لذا کاربرد نُت میانی آن است که این بوی ناخوشایند ابتدایی در نت‌های پایانی با گذشت زمان مطبوع و دل‌انگیز می‌شوند.
نُت پایانی: هنگام محو شدن نت میانی، نت پایه شروع به آشکار شدن می‌کند. نت‌های پایانی و میانی یک عطر با یکدیگر اساس عطر را تشکیل می‌دهند. نت‌های پایانی عمق و استحکام هر عطر و ادکلنی را به‌وجود می‌آورند. ترکیبات این گروه از بوها غنی و عمیق بوده و معمولاً تا ۳۰ دقیقه بعد از استفاده به مشام نمی‌رسند.

خانواده‌های بویایی عطر ها و ادکلن ها:

طبقه‌بندی سنتی گروه های گوناگون بویایی از حدود سال ۱۹۰۰ میلادی به وجود آمده است که شامل هفت خانوادۀ گل تنها، دسته گل ها، شرقی، چوبی، چرمی، کاج و سرخسی یا معطر میباشد ولی امروزه از طبقه‌بندی مدرنی استفاده می‌شود که از سال ۱۹۴۵ میلادی در پی پیشرفت‌های وسیع در تکنولوژی و صنعت عطرسازی و همچنین تغییرات در سبک و مذاق مردم به وجود آمد که شامل موارد زیر می شوند:

گل‌ها: رایحه‌هایی که شامل بوی یک یا چند گل مختلف باشد را رایحه گُلی گویند عطر و ادکلن با رایحه ی گل ها، از رایحه ای ملایم و سبک برخوردارند و حالتی زنانه و لطیف دارند. برای نمونه می توان به رایحه گل رز، یاسمن و شکوفه پرتقال اشاره کرد که حضور آن ها در ادکلن های برگرفته از گل ها فرد را به دشت زارهای وسیع و شب های دلنشین بهاری می برد.

آبی، اقیانوسی یا اُزونی: جدیدترین طبقه در خانواده عطرها که از سال ۱۹۹۱ میلادی با تولید عطر Dune توسط Christian Dior وجود آمد. یک بوی بسیار تمیز و مدرن که منجر به تولید عطرهای دو جنسیتی جدید که به‌طور مشترک توسط خانم‌ها و آقایان استفاده می‌شوند شده‌است. به‌طور معمول کالون، یک ماده مصنوعی است که از سال ۱۹۶۶ میلادی تولید می‌گردد، در این عطرها به کار گرفته می‌شود. این ماده همچنین برای تغییر جزئی در رایحه‌های گل، شرقی و چوب به کار گرفته می‌شود.

مرکبات: یک خانواده قدیمی در گروه‌های بویایی که حتی تا این اواخر درادکلن‌های خنک و تازه استفاده می‌شد. پیشرفت‌های نوین در عطرسازی عملاً ساخت مواد جدیدی با رایحه‌های مشابه در این گروه را ممکن ساخته‌است. مواد تشکیل دهنده اصلی این عطر هاانواع مرکبات مانند اسانس لیمو ،اسانس پرتقال و نارنج …. میباشد

میوه‌ای: شامل عطری از میوه‌ها، به غیر از مرکبات مانند هلو، cassis (انگور فرنگی سیاه، گونه‌ای قره قات)، انبه، میوه گل ساعتی، و غیره می‌باشد. این عطر ها نسبت به مرکبات اسانس شیرین تری دارند

خوراکی: بویی با کیفیتی مانند خوراکی یا دسر دارد. این بو شامل نت‌هایی مانند وانیل، لوبیای تونکا (tonka bean) و کومارین (coumarin) و ترکیبات مصنوعی طراحی شده با بویی شبیه به طعم غذا می‌باشد.

منابع عطر سازی

منابع گیاهی:
زمان طولانی است که در صنعت عطر سازی جهان گیاهان به عنوان منابع اساسی اسانس و ترکیبات معطر استفاده می‌شوند. این مواد معطر معمولاً به عنوان یک پروسه ثانویه در گیاهان جهت محافظت آن‌ها در برابر گیاهخواران، امراض و جذب حشرات گرده افشان تولید می‌شود. یکی از دلایل اصلی بهره برداری از گیاهان در این صنعت این است که گیاهان بزرگترین منبع در تأمین مواد معطر در صنعت عطرسازی می‌باشند. منابع این ترکیبات می تواند از قسمت‌های مختلف گیاه تهیه شده باشد. همچنین هر گیاهی می تواند بیش از یک ماده معطر داشته باشد. به طور مثال دانه گیاه گشنیز نسبت به ساقه و برگ آن بوی کاملاً متفاوتی دارد. گل‌ها شامل گل سرخ، مریم، میخک، یاس، محمدی و ابریشم می باشد.برگ‌ها شامل بنفشه، نعناع هندی، رزماری، مرکبات، گوجه‌فرنگی و علف خشک است. ریشه‌ها و ساقه‌های زیرزمینی شامل ریشه درخت جوز و زنجبیل می باشد.
دانه‌‌ها شامل گشنیز، زیره، کاکائو، هل و بادیان می شود . میوه‌ها از جمله تمشک، توت فرنگی، سیب، مرکبات، وانیل و فلفل شیرین است. روغن چوب درختان (سرو، عرعر، کاج و صنوبر) و صمغ بوته (کندر، درخت گل حنا)

پوست درخت: پوسته‌هایی که به‌طور معمول در صنعت عطرسازی استفاده می‌شوند شامل: دارچین و درخت گنه گنه عطری می‌باشند.

گل و شکوفه: بدون شک یکی از بزرگ‌ترین منابع عطرسازی گل ها و شکوفه های زیبای بهاری می‌باشند که شامل گل‌های مختلفی از رُز و یاس، گل مریم، نرگس، شمعدانی ، میخک، یاس، محمدی و….می باشد. غنچه‌های بازنشده میخک صدپر نیز هر چند به عنوان گل در نظر گرفته نمی‌شوند اما استفاده می‌گردند. ارکیده‌ها به‌طور تجاری در عطرسازی استفاده نمی‌شوند به غیر از وانیل که به عنوان یک ارکیده بعد از گرده افشانی و تشکیل کیسه بذر آن در عطرسازی استفاده می‌شود.

میوه‌ها و مرکبات : بیشتر میوه‌هایی که به‌طور معمول استفاده می‌شوند مانند مرکباتی نظیر پرتقال، نارنج، لیمو ترش و لیمو شیرین، و میوه هایی مثل تمشک، توت فرنگی، سیب،انبه ،هلو …. مرکبات ترکیبات معطرشان از پوست آن‌ها استخراج می‌گردد.

برگ و جوانه: برگ‌هایی که به‌طور معمول در صنعت عطر استفاده می‌شوند شامل برگ اسطوخودوس، نعناع هندی- مریم گلی، بنفشه، رزماری و برگ‌های مرکبات می‌شود. گاهی اوقات برگ‌ها به علت اضافه کردن نُت‌های سبز به عطرها ارزش پیدا می‌کنند؛ برگ‌هایی مانند گوجه فرنگی و کاه از این جمله هستند.

ریشه، ریزوم و پیاز: قسمت‌های زیر زمینی گیاهانی که به‌طور معمول در صنعت عطرسازی استفاده می‌شوند شامل ریزوم‌های زنبق، ریشه‌های خس خس-vetiver که در هند به آن خوس گفته می‌شود و همچنین ریزوم‌های مختلف از خانواده زنجبیل می‌باشند.

بذر: بذر هویج، لوبیای تونکا-Tonka bean، گشنیز، زیره، لوبیای کاکائو، جوز هندی، هل سبز و انیسون از منابع معمول در صنعت بزرگ عطرسازی می‌باشند.

چوب درختان: بهره برداری از روغن و عصاره چوب بعضی از درختان، از آنجاییکه تأمین‌کننده نُت پایه در صنعت عطرسازی می‌باشند، غیرقابل چشم پوشی هستند. درختانی که چوبشان در این صنعت استفاده می‌شوند شامل: عود هندی- صندل ،رُز ، توس یا غان، سرو، اُرِس و کاج می‌باشند.

رزین یا صمغ: از گذشته تا کنون صمغ‌ها در صنعت عطر و عودسازی با ارزش بوده‌اند. رزین‌های معطر و ضدعفونی‌کننده و عطرهای شامل رزین‌ها در بسیاری از فرهنگ‌ها به عنوان دارو در درمان بیماری‌های بی شماری به کار می‌رفته‌است. صمغ‌هایی که بیشتر در عطرسازی استفاده می‌شوند شامل: رزین لابدانوم-Labdanum، باریجه، بوته کندر، مرّ، بلسان پروییPeru Balsam-، صمغ بنزوئینBenzoin resin-، بلسان درخت گل حنا می‌باشند. صمغ کاج و نراد منابع ترپن‌ها هستند، ماده‌ای که در تولید مصنوعی بسیاری از مواد معطر دیگر به کار می‌روند. همچنین کهربا و کوپال که در عطرسازی استفاده می‌شوند فسیل تراوشات صمغ‌های مخروطیان می‌باشند.

منابع جانوری:

سیویت آفریقایی: سیویت آفریقایی که به مُشک سیویت-CIVIT نیز معروف است از کیسه معطر نوعی جانور به دست می‌آید.

هایر رِیسیوم: به سنگ آفریقایی معروف است، که از فضولات سنگ شده خرگوش کوهی صخره به دست می‌آید.

مُشک آهو: در اصل از کیسه مُشک آهوی آسیایی گرفته می‌شود؛ امروزه این نوع مُشک با نوع مصنوعی آن که به «مُشک سفید» معروف است جایگزین گردیده‌ است.

کاستوریوم: از بدن سگ آبی آمریکای شمالی گرفته می‌شود.

عنبر سائل: تکه‌ای از ترکیبات چربی اکسید شده است که از بدن «نهنگ عنبر» گرفته می‌شود. برداشت عنبر سائل از بدن نهنگ عنبر بدون هیچ گونه آسیبی به بدن جانور انجام می‌شود

شانه عسل: که از کندوی زنبور عسل بدست می‌آید. موم عسل و خود عسل هردو از طریق حلال‌ها می‌توانند استخراج شوند و موم عسل در اتانول حل شده و اتانول تبخیر می‌شود تا ابسولوت موم عسل بدست آید.

جلبک دریایی: تقطیر شده جلبلگ ها گاهی به عنوان روغن اسانس در صنعت عطر و ادکلن سازی استفاده می‌شود. جلبک‌هایی که به ‌طور عموم به آنها bladder wrack گفته می‌شود بدین منظور مورد بهره برداری قرار میگیرند. البته اسانس جلبک‌ها به علت هزینه‌های زیاد تولید و قدرت بویایی کمترشان به ندرت استفاده می‌شوند؛ در عوض جانشینان مصنوعی آن‌ها بیشتر در صنعت عطر کاربرد دارند.

منابع مصنوعی:

بسیاری از عطرهای مدرن و امروزی شامل مواد معطر مصنوعی می‌باشند و کمتر پیش می اید که در صنعت عطرسازی از مواد طبیعی بهره برداری شود. بنابراین در فرایندهای مصنوعی رایحه‌هایی به وجود می‌آیند که در طبیعت یافت نمی‌شوند. برای نمونه کالون-calone که یک ترکیب مصنوعی می‌باشد، بوی اُزونی، تازه و براقی دارد و به‌طور گسترده‌ای در عطرهای جدید مورد استفاده قرار میگیرد. گاهی مواد مصنوعی جانشین مواد طبیعی ای می‌شوند که به سختی از طبیعت به دست می‌آیند. به‌طور مثال کومارین و لینالول دو ماده طبیعی هستند که بسیار ارزانتر از سنتز ترپن نیز به دست می‌آیند. بوی ارکیده (اسید سالیسیلیک) معمولاً به‌طور مستقیم از خود گیاه گرفته نمی‌شود بلکه به‌طور مصنوعی طوری ساخته می‌شود تا مطابق بوی ارکیده‌های مختلف باشد.